1- تاسماهي ايراني يا قره‏ برون

 

 

 

 

 

 

 

 

تاسماهي ايراني با نام علمي Acipenser Persicus Borodin(189)    بومي حوضه جنوبي درياي خزر مي‏باشد. اين ماهي در تعداد صفحات استخواني موجود در روي بدن با تاسماهي روسي تفاوت دارد. بطوريكه تعداد صفحات پشتي، پهلويي و شكمي آن بترتيب 13-5 عدد، 42-21 عدد و 14-7 عدد مي‏باشد.

 

 اين ماهي در گذشته براي تخمريزي عمدتاً به رودخانه‏هاي كورا، سفيدرود و همچنين رودخانه‏هاي گرگانرود و تجن و بندرت در اورال و ولگا نيز مهاجرت مي‏كند. بيشترين جمعيت‏هاي آن در جنوب و جنوب شرقي درياي خزر يافت مي‏شود. اين ماهيان داراي دو اوج مهاجرت در ب7هار و پائيز هستند. مهاجرت بهاره در اواخر اسفند و فروردين و مهاجرت پائيزه در ماههاي مهر و آبان صورت مي‏گيرد. درجه حرارت براي تخمريزي اين ماهي 22-20 درجه سانتيگراد مي‎باشد و لاروها بتدريج از رودخانه بسمت دريا حركت مي‏كنند.  ماهيان با طول كمتر از 40 سانتي‏متر عمدتاً از نرئيس، كيلكا، گاوماهيان و خرچنگهاي گرد تغذيه مي‏كنند. فاصله زماني بين دو تكثير طبيعي 4-2 سال طول مي‏كشد. سن بلوغ جنسي اين ماهي براساس منطقه زندگي متفاوت بوده ، نرها در 11-8 سالگي و ماده‏ها در 16-10 سالگي بالغ مي‏شوند. حداكثر سن ثبت شده براي اين ماهي 48 سال گزارش شده، اما در رودخانه سفيدرود و حداكثر سن آن تا 25 سال گزارش شده است. رشد طولي و وزني اين ماهي از تاسماهي روس بيشتر بوده حداكثر طول و وزن آنها بترتيب به 242 سانتي‏متر و 48 كيلوگرم مي‏رسد. عمق مناسب براي تخمريزي اين ماهيان 202 متر مي‏باشد. امروزه تكثير مصنوعي و رهاسازي بچه ماهيان اين گونه در حوضه جنوبي درياي خزر از تلاشهاي عمده شركت سهامي شيلات ايران مي‏باشد. گوشت و خاويار اين گونه ارزش زيادي داشته بطوريكه گوشت آن 11% چربي و 6/15% پروتئين و خاويار آن 16-11% چربي و 27-23% پروتئين دارد. هماوري مطلق اين ماهي در ايران در سالهاي اخير در حدود 260000 گزارش شده است. در روند تكثير مصنوعي اين ماهي به ازاي هر كيلوگرم تخم  ماده ازcc  10 اسپرم جهت لقاح استفاده مي‏شود. در دماي 17-9 درجه سانتيگراد، لاروها پس از 11-7 روز از تخم خارج مي‏شوند. اين لاروها 6-2 بعد پس از بيرون آمدت تغذيه فعال خد را آغاز كرده و با رسيدن به وزن 60 ميلي‏گرمي به استخرهاي خاكي جهت پرورش و رسيدن به اندازه فينگرلينگ منتقل مي‏شوند و پس از رسيدن به وزن 5/2 الي 5 گرم جهت بازسازي ذخاير به رودخانه‏هاي منتهي به درياي خزر رهاسازي مي‏شوند.

 

 

 

2- تاسماهي روس يا چالباش

 

 

 

 

 

 

تاسماهي ايراني با نام علمي Acipenser gueldenstdti  در حوضه درياي سياه ، آزوف و خزر زندگي مي‏كند. اين ماهي در درياي آزوف رشد خوبي دارد اما رشد آن در درياي خزر به مراتب بيشتر است. پوزه اين ماهي درمقايسه با تاسماهي ايراني كوتاه‎تر و گردتر مي‏باشد و سبيلكهاي آن به نوك پوزه نزديكترند. تعداد صفحات استخواني پشتي، پهلويي و شكمي آن به ترتيب 18-9 عدد، 50-30 عدد و 14-6 عدد مي‏باشد، لب پائيني اين ماهي در وسط داراي بريدگي است. محل زندگي اين ماهي در درياهاي سياه، آزوف و خزر است. مهاجرتهاي توليدمثلي اين ماهي در فصول بهار و پائيز انجام مي‏گيرد . ماهياني كه در بهار مهاجرت مي‏كنند در تابستان همان سال و ماهيان مهاجر پائيزي، پس از زمستان گذراني در اوائل بهار سال بعد تخمريزي مي‏كنند.

 

اوج تخمريزي اين ماهي در دماي 25-21 درجه سانتيگراد مي‏باشد. سن بلوغ جنسي در نرها از 7-14 سالگي و در ماده‏ها از 20-8 سالگي شروع مي‏شود. حداكثر سن اين ماهي 50 سال است. حداكثر طول و وزن آنها بترتيب به 175 سانتي‏متر و 64 كيلوگرم مي‏رسد. هماوري مطلق اين ماهي بين 800-700 هزار عدد است. بچه ماهيان اين گونه ابتدا از بي‏مهر‏ه‏گان، سخت پوستان، كرمها و ماهيان بالغ عمدتاً از نرمتنان و ماهيان تغذيه مي‏كنند. ميانگين خاويار استحصالي از هر ماهي ماده در آبهاي ايران حدود 3 كيلوگرم مي‏باشد. تكثير مصنوعي اين ماهي امروزه يكي از فعاليتهاي عمده تكثير مصنوعي در شمال درياي خزر مي‏باشد. در شمال درياي خزر ماهيان جوان اين گونه در محدوده 5-2 متري زندگي مي‏كنند اما در آبهاي جنوبي درياي خزر، محدوده عمقي 30-2 متري را ترجيح مي‏دهند. آمار نشان مي‏دهد كه ميانگين طول و وزن ماهيان نر و ماده اين گونه در تركيب صيد هر ساله اندكي رو به كاهش گذاشته است.

 

 

 

3- شيپ

 

 

 

 

 

 

ماهي شيپ با نام علمي nudiventris Acipencer در گذشته بيشتر به آبهاي جنوب درياي خزر در بخشهاي كورا و سفيدرود و در شمال رودخانه اورال وابسته مي‏باشد. اين ماهي در درياي آرال و سياه زندكي مي‏كند. رشد اين ماهي در درياي خزر بهتر از درياي اورال است. تعداد صفحات استخواني پشتي، پهلويي و شكمي آن به ترتيب 17-11 عدد، 74-52 عدد و 17-11 عدد مي‏باشد. اين ماهي نيز در پائيز و بهار وارد رودخانه‏ها مي‏شود، يعني داراي دو نسل مهاجر پائيزه و بهاره مي‏باشد. زمان تخمريزي آن از فروردين تا ارديبهشت بوده و تخمريزي در آب حدود 10 درجه سانتيگراد را ترجيح مي‏دهد. سن بلوغ جنسي در نرها 12-9 سالگي و در ماده‏ها 14-12 سالگي بوده و ماهيان ماده يكسال در ميان تخمريزي مي‏كنند. حداكثر سن اين ماهي به 36 سال مي‏رسد. حداكثر طول و وزن آنها بترتيب 192 سانتي متر و 40 كيلوگرم است. هماوري مطلق اينها حدود 600000 عدد است كه تا يك ميليون نيز گزارش شده است. غذاي اين ماهي در درياي خزر بيشتر شامل ريزكولي و نرمتنان، حشرات، سخت پوستان و كيلكا مي‏باشد. پراكنش اين ماهي در درياي خزر يكنواخت نمي‏باشد و بيشتر در اعماق 25-11 متري با دماي آب 14-3 درجه سانتيگراد زيست مي‏كنند. بعلت نوع تغذيه اين ماهي بيشتر آبهاي كم عمق با عمق كمتر از 50 متر با بستر گلي را ترجيح مي‏دهد. گوشت اين ماهي حاوي 2/10% چربي و 7/18% پروتئين مي‏باشد.  اين ماهي يكي از پرارزش‏ترين ماهيان خاوياري درياي خزر بوده و در آمار صيد سواحل ايران، مشابه آمار صيد ساير كشورهاي حاشيه درياي خزر، ميزان صيد آن از همه ماهيان خاوياري كمتر مي‏باشد.

 

در دهه اخير بعلت صيد بي‏رويه ذخاير ماهي شيپ در درياي خزر به شدت كاهش يافته بطوريكه در رودخانه ولگا اصلاً گزارش نشده و در كشورهاي روسيه، آذربايجان و تركمنستان در ليست كتاب قرمز قرار دارند. در حال حاضر تخمريزي طبيعي اين گونه فقط در رودخانه اورال قزاقستان صورت مي‏گيرد و تعداد اندك وارد رودخانه سفيدرود مي‏شود. شيلات ايران براي حفظ ذخاير اين گونه در سالهاي اخير بطور متوسط 2-5/1 ميليون عدد بچه ماهي از اين گونه را از طريق تكثير مصنوعي توليد و به درياي خزر رهاسازي نموده است. طبق توافق 5 كشور حاشيه درياي خزر و كنوانسيون CITES صادرات گوشت و خاويار اين گونه از سال 2001 براي همه كشورهاي حاشيه درياي خزر صفر مي‏باشد.

 

 

 

4- ازون برون يا دراكول

 

 

 

 

 

 

ماهي ازون‏برون با نام علمي Acipenser stellatus  از ماهيان خاوياري است كه پوزه بلندي داشته و طول پوزه آن حدود 60% طول سر را تشكيل مي‏دهد. اين گونه در حوضه درياهاي خزر، آزوف و سياه زندگي مي‏كند و در تمامي طول سواحل جنوبي و شمالي درياي خزر وجود دارد. تعداد صفحات استخواني پشتي، پهلويي و شكمي آن بترتيب 16-9 عدد، 43-26 عدد و 14-9 عدد مي‏باشد. اين مشخصات در مورد ازون‏برون منطقه شمالي درياي خزر بترتيب معادل 13-12 عدد، 34-32 عدد و 11-10 عدد مي‏باشد. اين ماهيان معمولاً بصورت دسته جمعي حركت كرده و هنگام مهاجرت در فصل بهار وارد رودخانه‏هاي سفيدرود، بابلرود، گرگانرود، سرخرود و تجن و كورا مي‏شوند. سن بلوغ ماهيان نر 13-7 سالگي و ماده‏ها 17-8 سالكي مي‏باشد، حداكثر سن اين ماهي تا 41 سال گزارش شده است.

 

حداكثر طول و وزن اين ماهي در حد 220 سانتيمتر و 68 كيلوگرم گزارش شده است. ميانگين هماوري مطلق اين ماهي حدود 220 هزار مي‏باشد. اين ماهيان از كرمها، نرمتنان و سخت پوستان تغذيه كرده و ماهيان بزرگتر از گاوماهيان، كيلكا، شگ ماهيان ، نرئيس و نرمتنان و انواع سخت‏پوستان تغذيه مي‏كنند. اين ماهي در اعماق مختلف دريا تا عمق 60 متري زندگي مي‏كند. زمان مهاجرت بهاره از فروردين تا خرداد و مهاجرت پائيزه از شهريور تا مهر طول مي‏كشد. ماهيان مهاجر بهاري در مناطق بالايي  رودخانه توليدمثل نموده ولي ماهيان مهاجر پائيزي، مناطق پائيني رودخانه را جهت زمستان‏گذراني انتخاب كرده و در اوائل سال بعد به همراه مهاجرين بهاري تخمريزي مي‏كند. تخمهاي اين ماهي به ريگها و سنگهاي بستر رودخانه مي‏چسبد. بهترين دماي تكثير اين ماهي در حد 23-18 درجه مي‏باشد. اين ماهي زمستان را در اعماق 50-20 متري و در آب با دماي 14-6 درجه مي‏گذراند. گفته مي‏شود كه جمعيت‏هاي شمال و جنوب اين گونه با يكديگر تفاوتهاي اكولوژيك دارند. بطوريكه كه محدوده عمق محل زيست آنها در شمال 5-3 متري بوده اما در جنوب تا اعماق 100 متري نيز زندگي مي‏كنند. گوشت اين ماهي حاوي 19% پروتئين و 6/8% چربي و خاويار آن حاوي 24% پروتئين و 8/10% چربي مي‏‏باشد. اين ماهي از جمله ماهيان خاوياري با ارزش شيلاتي بشمار مي‏رود. ذخاير ماهي ازون‎برون در سالهاي اخير شديداً كاهش يافته و تعداد مولدين تخمريز در رودخانه‏هاي اصلي حاشيه خزر بسيار كاهش يافته است. بعلت مشكلات فيزيولوژيكي، تكثير مصنوعي اين گونه با موانعي مواجه بوده كه خوشبختانه با اجراي پروژه‏هاي تحقيقاتي تا حدي اين مشكل مرتفع گرديده است.

 

 

 

5- فيلماهي

 

 

 

 

 

 

فيلماهي با نام علمي Huso huso از ساير ماهيان خاوياري بعلت داشتن دهاني بزرگ و هلالي شكل و سبيلكهاي فشرده متمايز مي‏شود. اين ماهي يكي از بزرگترين ماهيان درياي خزر است كه طول آن تا 6 متر و وزن آن تا 1500 كيلوگرم نيز مي‏رسد. اين ماهي در حوضه درياي سياه، آزوف و خزر زندگي كرده و جهت توليد مثل به رودخانه‏هايي مثل ولگا، سفيدرود و گرگانرود مهاجرت مي‏كند. تعداد صفحات استخواني پشتي، پهلويي و شكمي آن بترتيب 14-11 عدد، 52-41 عدد و 11-9 عدد مي‏باشد اولين پلاك پشتي از ساير پلاكهاي اين رديف كوچك‏تر است. سن بلوغ جنسي در فيلماهي بالاست، بطوريكه نرها در 14-12 سالگي و ماده‏ها از 18-16 سالگي به بعد بالغ مي‏شوند.

 

اين ماهيان در فصول بهار و پائيز وارد رودخانه‏ها مي‏شوند. تكثير در فصل بهار قسمت اعظم توليدمثل طبيعي اين ماهي را تشكيل مي‏دهد. ماهيان بهاره در همان سال و ماهياني كه در پائيز وارد رودخانه مي‏گردند در بهار آينده تخمريزي مي‏كنند. فيلماهي بالغ در اواخر زمستان و اوائل بهار، هنگامي كه دماي آب 8-6 درجه سانتيگراد است تخمريزي مي‏كند. اوج تخمريزي اين ماهي در آب 12-10 درجه مي‏باشد كه بيشتر در رودخانه‏هاي صخره‏اي، سنگي و رسي و معمولاً تا عمق 20 متري صورت مي‏پذيرد.

 

هماوري اين ماهيان 2500-360 هزار است. اين تعداد براساس سن و وزن ماهي افزايش مي‏يابد. انكوباسيون  تخمهاي آن در دماي 14-12 درجه سانتيگراد 9-8 روز طول مي‏كشد. فاصله بين دو تخمريزي طبيعي 5-3 سال است. افراد جوان در اوائل سن بلوغ هر سال يكبار تخمريزي مي‏كنند. اما با افزايش سن اين فاصله زماني بيشتر مي‏شود.

 

بچه فيلماهيان از بي‏مهره‏گان تغذيه كرده و سپس با ماهيان بالغ بسوي دريا سرازير مي‏شوند. از مهم‏ترين غذاي اين ماهيان در درياي خزر مي‏توان به شگ‏ماهيان، كفال ماهيان، كيلكا، گاوماهيان، كلمه و انواع سپرينده‏ها و بي‏مهره‎‏گان ديگر اشاره كرد.

 

رشد اين ماهي در مقايسه با ساير ماهيان خاوياري آهنگ سريعتري دارد بطوريكه فيلماهيان يكساله به طول 65-28 سانتي‏متري مي‏رسند، اما رشد طولي آن از سال چهارم زندگي كاهش مي‏يابد.گوشت اين ماهي حاوي 6/16% پروتئين و 7/6% چربي مي‏باشد. خاويار آن نيز 9/25% پروتئين و 8/11% چربي دارد.

 

اين ماهي از نظر شيلاتي اهميت فراواني دارد و خاويار آن از نوع درجه 1 محسوب مي‏شود. ميزان خاويار استحصالي فيلماهي در سالهاي اخير روند نزولي داشته است.

 

 

 

 

 

6- استرلياد

 

استرلياد با نام علمي Acipenser ruthenus  از جمله ماهيان حوضه درياهاي سياه، خزر و بالتيك محسوب مي‏شود. اين ماهي از تاسماهيان آب شيرين بشمار رفته و بطور دائم در رودخانه‏ها زندگي مي‏كند. حداكثر طول اين ماهي تا 100 سانتي‏متر مي‏رسد. لب پائيني اين تاسماهي شكافدار بوده و سبيلكهاي آن زوائد كركدار ريزي دارند. حداكثر وزن اين ماهي تا 16 كيلوگرم نيز مي‏رسد. تعداد صفحات استخواني پشتي، پهلويي و شكمي آن بترتيب معادل 16-12 عدد، 71-58 عدد و 16-12 عدد مي‏باشد. مهمترين محل زيست اين ماهي رودخانه ولگا مي‏باشد و آب با شوري 5 در هزار براي اين ماهي بسيار مطلوب مي‏باشد. حداكثر سن اين ماهي 27 سال گزارش شده است. غذاي اصلي اين ماهي را لارو و حشرات، نرمتنان و سخت‏پوستان كوچك تشكيل مي‏دهند. اين ماهي در فصل زمستان تغذيه نمي‏كند و در قسمتهاي عميق رودخانه به خواب زمستاني مي‏رود. بلوغ جنسي در نرها در سن 5-4 سالگي و در ماده‏‎ها در 9-7 سالگي رخ مي‏دهد. تعداد تخمها بين 137-11 هزار متغير مي‏باشد. تكثير اين ماهي در آب 11-9 درجه به اوج خود مي‏رسد. ماهيان جوان قدرت شناي زيادي نداشته و مناطق آرام را جهت زندگي انتخاب مي‏كنند. گوشت اين ماهي حاوي 4/6-6/5% چربي مي‏باشد.

 

اين ماهي امكان توليد دورگه با ساير ماهيان خاوياري بخصوص فيلماهي را داشته و از نظر پرورش گوشتي اين دورگه‏ها نتايج بسيار مطلوبي بدست آمده است. به اين دليل استرلياد از اين نظر حائز اهميت شيلاتي زيادي مي‏باشد. گفته مي‏شود كه از اين ماهي دو جمعيت با مشخصات مرفومتريك متمايز از يكديگر وجود دارد.